Nezih Onur Kuru “Demokratik kültürün güçlü olduğu ülkelerde hükümetler kriz anında halkın desteğini alarak salgınla ilgili genişlemeci mali politikaları hayata geçirebildi. Otoriterleşen ülkelerde ise liderler kamuoyu desteğini demokrasiyi askıya alma yönünde kullandı” diyor.
Koronavirüs’ün Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel pandemi ilan edildiği 11 Mart sonrasında hükümetler acil durum sinyali verdi ve ulusal çapta seferberlikler oluşturuldu. Bu salgında “bayrak etrafında toplanma etkisi” kendini gösterdi. Hükümet-vatandaş ilişkisinin yakından tecrübe edildiği bu dönemde liderlerin görev onayı arttı.
Araştırmacılar, kriz ve sonrasında yükselen lider görev onayını açıklamak için bayrak etrafında toplanma etkisi kavramına başvuruyor (rally round the flag). Ulusal krizlerde vatandaşlar belirsizliğe karşı hükümetlerine güven duyma eğiliminde. [1] Doğal afet ve hastalık durumlarında endişe hissi hükümetlerin alacağı korumacı tedbirlere yönelik desteğe onayı artırırken, terörle mücadele ve savaş durumlarında tehdit algısı ve tehdit eden aktöre yönelik öfke hükümete olan desteğin artışını beraberinde getirebiliyor. [2]
Tablo 1: Bayrak Etrafında Toplanma Etkisi Örnekleri
Mueller’e göre bu etkinin ortaya çıkması için üç şart gerekiyor. Birincisi, ülke liderinin ve/veya ülkenin olaydan doğrudan etkilenmesi. İkincisi, krizin uluslararası düzeyde gerçekleşmesi ve ulusal sınırların dışında bulunan aktörlerin bu krizde sorumlu görülmesi. Üçüncüsü, olayın spesifik, dramatik ve tüm ilgiyi üzerinde toplayan cinsten olması. [3] Ostrom ve Smith iç siyasette yaşanan gelişmelerin de bu etkiyi beraberinde getirdiğini ekliyor. Ulusal skandallar, siyasal krizler ve liderin sağlığıyla ilgili haberler söz konusu olaylar arasında değerlendiriliyor.[4]
Krizin yaşandığı anda hükümetin mevcut krizle mücadelede başarısı, hükümetin kriz öncesi ekonomik performansı ve ülkedeki kutuplaşmanın derecesi de muhalif seçmenlerin iktidara yönelik güven onayının ne derece artabileceğini şekillendiren faktörler arasında sayılabilir. Dolayısıyla bayrak etrafında toplanma etkisi her durumda tekrarlanmıyor.
LİDER GÖREV ONAYI
Görev onayı artışı konusunda ülkeleri dört kategoride incelemek mümkün. Birincisi krizi iyi yöneten istikrarlı demokrasiler. İkincisi otoriterleşen fakat ekonomik istikrarını koruyan ve krizde otoriter yöntemlerle başarıya ulaşan Hindistan, Polonya ve Macaristan gibi ülkeler. Üçüncüsü kutuplaşmış, çoğunlukçu sistemlerin hakim olduğu, tartışmalı kriz yönetimiyle birlikte görev onayı artışının kısa sürdüğü Fransa, İngiltere, Türkiye ve ABD gibi ülkeler. Dördüncü kategoride yer alan Brezilya ve Japonya’da kriz öncesinde de lider popülaritesi düşüktü, koronavirüs krizini iyi yönetilmedi ve lider görev onayı düştü.
Tablo 2: Demokratik Ülkelerde Koronavirüs Salgınında Lider Görev Onayı Artışları
Birinci kategoride bulunan ülkelerde lider görev onayları 10 puanın üzerinde artış göstererek %60 seviyesini aştı. Krizin iyi yönetildiği Almanya, Avusturya ve Yunanistan’da hükümette bulunan partiler oylarını artırdı. Ayrıca bu ülkelerin neredeyse tamamında sağ popülist partiler oy kaybetti.
Liderlerin görev onayının arttığı ve %60’ı aştığı ülkelerin ortak yönleri değerlendirildiğinde, bu ülkelerde salgın öncesinde ekonomik kriz yaşanmadığı, kutuplaşmanın halkı ortadan ikiye bölmediği ya da kutuplaşmaya rağmen İtalya örneğinde olduğu gibi koalisyonların işlediği, demokratik kurumların çalışmaya devam ettiği ve koronavirüs kriz yönetiminde uzmanlara yönelik güvenin korunduğu gözlemleniyor.
İkinci kategoride bulunan Polonya, Macaristan ve Hindistan’da kriz öncesi dönemde iktidarlar otoriterleşmeye rağmen ekonomik istikrarı sürdürebiliyor ve halkın çoğunluğunun desteğini elinde tutabiliyordu. Koronavirüs krizini de otoriter yöntemlerle yöneterek halkın endişesini giderme yoluna gittiler. Hindistan’da azınlıklara yönelik baskı arttı ve sokağa çıkma yasakları oldukça sert uygulandı. Başbakan Modi’nin görev onayı 40 puan artışla %39’dan %79’a çıktı.
Üçüncü kategoride koronavirüs sürecinin yarattığı “bayrak etrafında toplanma” etkisinin kısa süreli olduğu Fransa, İngiltere, ABD ve Türkiye yer alıyor. Bu ülkelerde liderlerin performansının kriz öncesine tartışma konusu olduğunu hatırlatmak gerekiyor. Nitekim bu ülkelerde koronavirüs kriz yönetimi sırasında dahi kriz yönetimi hakkında büyük tartışmalar yaşandı.
İngiltere’de koronavirüs salgınının ülke geneline yayılmasından kısa bir süre sonra sürü bağışıklığı stratejisinden vazgeçildi ve sıkı tedbirler uygulanmaya başlandı. Bu süreçte hükümetin koronavirüs tedbirlerine yönelik onay %44’ten %65’e yükseldi. Fakat Mart ayında koronavirüs krizi Brexit süreciye beraber artan kutuplaşmayı bir süreliğine dindirmiş gözükse de Nisan ve Mayıs ayında koronavirüsüne yönelik tedbirlere dair tartışmalar kutuplaşmayı tekrar alevlendirdi.
Trump’ın görev onayı koronayı hafife aldığı Mart başında %47’den %44’e gerilemişti. Trump koronavirüsün küresel pandemi ilan edilmesinden sonra ulusal sağlık kurumu CDC ve Dr. Fauci gibi uzmanlarla birlikte tedbirler almaya başladıktan sonra onayı %49’a yükselmişti. Fakat 2020 seçimleri yaklaşırken ekonomik faaliyetleri bir an önce başlatmayı isteyen ve korona önlemleri konusunu kutuplaşmaya çeviren Trump’ın görev onayı %43’e geriledi. Mayıs’ta da bu oran sabit kaldı. ABD’nin koronavirüs salgınının merkezine dönüşmesi Çin-ABD karşıtlığı üzerinden siyaset yaparak çoğunluğa ulaşmayı hedefleyen Trump’ın işini zorlaştırıyor.
Türkiye’de Erdoğan’ın görev onayı Mart’ta %43’ten %53’e yükselse de Nisan’da %56’dan %52’ye düştü. Ayrıca iktidardaki Cumhur İttifakı partilerinin oy oranı Mart ve Nisan ayında azaldı. AKP kararsızlar dağıtılmadan %33’ten %32’ye, MHP de %9’dan %7.5’a geriledi. Erdoğan’ın görev onayının Nisan’da azalmasına rağmen diğer sağ parti liderleri Davutoğlu (%8.3’ten %25.3’e, 17 puan artış), Babacan (%8.3’ten %24.5’e, 16.2 puan artış) ve Akşener’in (%26.3’ten %40.8’e, 14.5 puan artış) onayının Şubat’tan Nisan’a düşüş göstermeden 15 puanın üzerinde artması da Erdoğan’ın “bayrak etrafında toplanma” etkisini sürdüremediğini gösteriyor.
Erdoğan’ın görev onayının düşüşünde muhtemel nedenler arasında sokağa çıkma yasağında yaşanan aksaklık ve İçişleri Bakanı Soylu’nun istifası, koronavirüs verileri üzerinde şüphe oluşması, belediye yardımlarının engellenmesi ve ekonomik sıkıntılar sayılabilir. Erdoğan’ın İstanbul ve Ankara’da belediye yardımlarını engellemesini onaylayanlar %25’te kalırken, onaylamayanlar %63’ü buldu. Nisan ayında ailesinde iş veya gelir kaybı yaşayanlar %86’ya, geçinmekte zorlananlar %72’ye ulaştı.
Son kategoride yer alan Brezilya’da koronayı hafife alan ve kamusal alanlarda serbest dolaşan otoriter-popülist lider Bolsonaro’nun kriz yönetimini onaylayanlar sadece %39. Onaylamayanların oranı ise %56’yı buluyor.
TOPLANANLAR VE DAĞILANLAR
Kriz öncesinde siyasal ve ekonomik kriz yaşamayan ve koalisyon politikalarının hâkim olduğu demokratik ülkelerde lider görev onayları %60’ı aştı ve halen bu oran korunuyor. Otoriterleşen fakat siyasal ve ekonomik istikrarını koruyan Hindistan, Polonya ve Macaristan’da liderler halkın çoğunluğunun desteğini alıyor. Kriz öncesinde siyasal tartışmalara ve derin kutuplaşmaya sahne olan, halkın en az yarısına yakınının lidere karşı negatif tutum sergilediği ve çoğunlukçuluğun hâkim olduğu Fransa, İngiltere, Türkiye ve ABD’de bu etki kısa sürdü ve yerini tartışmalara bıraktı. Koronavirüs krizini iyi yönetemeyen ve kriz öncesinde de lider popülaritesinin düşük olduğu Brezilya ve Japonya’da “bayrak etrafında toplanma etkisi” neredeyse hiç yaşanmadı.
Sonuç olarak demokratik kültürün ve yönetişimin güçlü olduğu ülkelerde hükümetler kriz anında halkın desteğini alarak salgınla ilgili sert tedbirlerle birlikte genişlemeci mali politikaları hayata geçirebildi. Otoriterleşen ülkelerde ise liderler geniş kamuoyu desteğini demokrasiyi askıya alma yönünde kullandı. Kutuplaşmış ülkelerde kriz sırasında söz konusu kutuplaşmanın yeniden üretilmesiyle hükümete yönelik kamuoyu desteği kitlelere yayılmadı ve politikaların kapsayıcılığı ve etkisi sınırlı oldu. Kriz öncesinde liderlerin sorgulandığı ülkeler koronavirüs krizinde ulusal birliğini sağlama konusunda başarısız oldu.
