Türkiye’nin enflasyonu mart ayında yüzde 11,8’e yükseldi. Koronavirüs etkisiyle en çok sağlık ve gıda harcamalarında artış görüldü. Ayrıca TÜİK’in kolonya hesabı da dikkat çekti. TÜİK’e göre, geçen ay kolonyanın fiyatı yüzde 1,79 arttı. Fakat İTO’nun fiyat endeksi, iki veri arasındaki uçurumu ortaya koydu. İTO verilerine göre kolonya fiyatı sadece İstanbul’da yüzde 72 yükseldi.
ALİ YILDIRIM/İSTANBUL
Koronavirüs etkisi altında Türkiye’nin ilk enflasyon rakamları da belli oldu. Türkiye 11 Mart 2020’den beri evden çıkmamaya kademeli olarak başladı. Mart 2020’de Türkiye’nin enflasyon karnesi yüzde 11,86 olarak gerçekleşti. Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) martta aylık bazda yüzde 0,57 Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yüzde 0,87 artış gösterdi. Yıllık enflasyon tüketici fiyatlarında yüzde 11,86 yurtiçi üretici fiyatlarında yüzde 8,50 oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, mart ayı itibarıyla 12 aylık ortalamalar dikkate alındığında, tüketici fiyatları yüzde 13,33 yurtiçi üretici fiyatları yüzde 12,61 arttı.
Salgın mart ayında en çok sağlık fiyatlarını etkiledi. Mart ayında en yüksek artış yüzde 2,78 olarak kayıtlara geçerken, gıda enflasyonu yine durmadı. Gıda ve alkolsüz içecek fiyatları yüzde 1,95 oldu. Öte yandan kolonya fiyatlarındaki artış da dikkat çekti. TÜİK’e göre, kolonyanın fiyatı yüzde 1,79 yükseldi. Fakat İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) geçtiğimiz gün açıklanan verilerine göre tablo baya farklı. Mart ayında İTO’ya göre en çok kolonyanın fiyatının yükseldiği görüldü. TÜİK’in 1,79 olarak kayıt altına aldığı artış İTO’ya göre yüzde 72’nin üzerinde. Böylece İstanbul’daki enflasyonun Türkiye’de olmadığı görüldü.
Martta ana harcama grupları itibarıyla en fazla düşüş gösteren grup yüzde 1,91 ile ulaştırma olarak kayıtlara geçti. Bu grubu yüzde 0,05 düşüşle haberleşme grubu takip etti. TÜFE’de yıllık bazda en yüksek artış yüzde 40,19 ile alkollü içecekler ve tütün grubunda görüldü. Bunu yüzde 17,21 ile çeşitli mal ve hizmetler, yüzde 15,31 ile konut takip etti. Bu dönemde lokanta ve otellerde yüzde 13,68, eğitimde yüzde 13,37, sağlıkta yüzde 12,81 artış gerçekleşti. Bir önceki yılın aynı ayına göre artışın düşük olduğu ana gruplar sırasıyla yüzde 2,52 ile haberleşme, yüzde 6,18 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 6,72 ile eğlence ve kültür, yüzde 7,69 ile ev eşyası oldu. Geçen ay endekste kapsanan 418 maddeden 32’sinin ortalama fiyatlarında değişim olmazken, 288’inin ortalama fiyatlarında artış, 98’inin ortalama fiyatlarında düşüş görüldü.
AYLIK AZALIŞTA ENERJİ LİDER
Sanayinin 4 sektörünün martta yıllık bazda değişimleri dikkate alındığında madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 10,9 imalatta yüzde 7,79 elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 18,08, su temininde yüzde 5,51 artış gerçekleşti. Bu grupların aylık değişimlerine bakıldığında ise madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 0,32 azalış görülürken, imalatta yüzde 0,91 elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 0,99 su temininde yüzde 0,43 artış kaydedildi. Ana sanayi gruplarının yıllık değişimlerine bakıldığında ara malında yüzde 7,04 dayanıklı tüketim malında yüzde 11,43 dayanıksız tüketim malında yüzde 13,25 enerjide yüzde 1,53 sermaye malında yüzde 9,99 artış oldu. Bu grupların aylık değişimlerinde ise ara malında yüzde 2,03 dayanıklı tüketim malında yüzde 1,35 dayanıksız tüketim malında yüzde 1,76 sermaye malında ise yüzde 2,01 artış gerçekleşirken, enerjide 6,82 azalış görüldü. Yıllık bazda en yüksek azalış, yüzde 25,7 ile kok ve rafine petrol ürünleri, yüzde 1,5 ile ham petrol ve doğal gaz olarak gerçekleşti. Buna karşılık tütün ürünleri yüzde 46,19, metal cevherleri yüzde 20,08, elektrik, gaz üretim ve dağıtımı yüzde 18,08 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu. Aylık en yüksek azalış, yüzde 22,46 ile kok ve rafine petrol ürünlerinde gözlenirken, bunu, yüzde 14,79 ile ham petrol ve doğal gaz, yüzde 3,74 ile tütün ürünleri takip etti. Temel eczacılık ürünleri ve müstahzarlarında yüzde 7,71, ana metaller yüzde 3,39 diğer mamul eşyalar yüzde 2,9 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler olarak kaydedildi.
KİRA ARTIŞI YÜZDE 13
2020 yılı Mart ayı enflasyon rakamlarının açıklanmasıyla bu ay kiralara yapılacak artış oranı belli oldu. Mart ayında TÜFE’nin 12 aylık ortalamasına bakıldığında yüzde 13.33 rakamı ortaya çıktı. Böylece kiralara yapılacak artış oranı yüzde 13,33 olarak belirlendi.
ÜRETİCİDEKİ BASKI ARTIŞ YÖNÜNDE
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, martta enflasyonun beklentilerinin görece üzerinde gerçekleştiğini, yılın geri kalanda ise gıda fiyatlarının enflasyon üzerinde daha etkili olabileceğini söyledi. Aslanoğlu, şöyle devam etti: “İçinde bulunduğumuz dönem genel özellikleri itibarıyla da en azından belirli ürünler başta olmak gıdaya görece daha fazla talebin olduğu bir dönem. Bu dönemde fiyatlama davranışlarında belki bazı perakendeciler ve üreticilerde aşırı fiyatlama davranışı gördük. İçinde bulunduğumuz dönemde bu devam edebilir.” Aslanoğlu, Üretici Fiyatları Endeksi’ne (ÜFE) bakıldığında ise artışın daha yüksek olduğunu, ÜFE’nin hem geçen yıla hem de son üç aylık trende göre gelecek aylar için yükseliş sinyali ortaya koyduğunu belirtti. Özellikle, ÜFE’nin döviz kurundaki artışı daha hızlı yansıtan bir endeks olduğuna dikkati çeken Aslanoğlu, gelecek dönemde kurdaki yukarı yönlü hareketlenmenin devam etmesi halinde TÜFE’ye yansımasının olası olduğunu söyledi. Aslanoğlu, şu değerlendirmelerde bulundu: “Ama Türkiye’de gıdanın ağırlığı yüksek olduğu için önümüzdeki aylarda gıda ve kura bağlı olarak enflasyonda yine çok hızlı bir aşağı iniş olacağını da zannetmiyorum. Çift haneli rakamlarda bir süre devam etmemizin daha olası olduğunu düşünüyorum.”
MEYVE VE SEBZEDE SORUNLAR DEVAM EDİYOR
Ekonomist Haluk Bürümcekçi de genel anlamda enflasyonda sürpriz bir gelişme olmadığını, geçen seneye göre yarı yarıya ve uzun yıllar ortalamasının altında olması sebebiyle mart enflasyonuna olumlu denilebileceğini belirtti. İşlenmiş gıda tarafının fiyatların özellikle yüksek seyrettiğini, aslında gıda enflasyonu gerilemiş gibi göründüğünü ancak bunun tamamen meyve-sebze fiyatlarından kaynaklandığını ifade eden Bürümcekçi, çünkü geçen yıl meyve-sebze fiyatlarının çok daha yüksek olduğunu kaydetti. Bürümcekçi, meyve-sebze tarafının problemli olduğunu ve gelecek aylarda bunun ortaya çıkabileceğini belirterek, “Bu durum yıllık enflasyonda dalgalanma meydana getirebilir. Ama bugünden baktığımızda nisan ayında akaryakıt fiyatlarının aşağı yönlü etkisinin olacağını görüyoruz. Buna karşılık kur artışının hızlanması biraz daha olumsuz yansıyabilir. Yine de geçen seneki TÜFE’nin yüksek olması sebebiyle enflasyonda kademeli gerileme devam edebilir” değerlendirmesinde bulundu.
HAVALE ÜCRETLERİNİN KALDIRILMASI DA YANSIDI
Koronavirüsle mücadele kapsamında bankalar evdekal çağrısını desteklemek için mart ayından beri paket üzerine paket açıklıyor. Bununla birlikte neredeyse tüm bankalar şubelerde oluşan yoğunluğu azaltmak ve tehdidi en aza indirmek için havale ücretlerini de kaldırdılar. Bu indirim enflasyon rakamlarına da yansıdı. Banka havale ücretlerinin mart ayında yüzde 93,2 düştüğü görüldü. Evden çalışmanın sonucunda teknolojiye olan talepte bu dönemde arttı. Bu rakamlara da yansıdı. Kurun yükselmesinin de etkisiyle tablet bilgisayarlar yüzde 3,34 artarken bilgisayar ekipmanlarında yüzde 7,5’lik artış kaydedildi. Bilgisayarlar da ise bu oran yüzde 2,94 oldu.
KORONA İLACI DENİLDİ FİYATLAR UÇTU
2020 yılı Mart ayında artışın yüksek olduğu gruplar sırasıyla, yüzde 2,78 ile sağlık, yüzde 1,95 ile gıda ve alkolsüz içecekler ve yüzde 1,24 ile çeşitli mal ve hizmetler oldu. 3 ayda bir atışla gündeme gelen patates soğan fiyatları yine durmadı. Patatesin fiyatı bu dönemde yüzde 30,4 kuru soğan ise yüzde 11,4 artış kaydetti. Koronavirüs ile birlikte bağışıklık sistemine iyi geldiği iddia edilen ürünler arasında olan limon ve sarımsak fiyatlarında da yükseliş olduğu görüldü. Mart ayında sarımsak yüzde 15,8 zamlanırken limonun fiyatı da yüzde 26 fazlalaştı.
AKARYAKIT İNDİRİMİYLE ULAŞIM ENFLASYONU GERİLEDİ
Evden çıkmayıp alışveriş yapanlar kargo zamlarının da farkında. TÜİK verilerine göre, koli gönderme ücreti bu dönemde yüzde 15,4 arttı. Normal kargo gönderme işlemlerinde bir farklılık olmazken, sadece koli gönderme ücretlerinde yükseliş olmuş. Petrol fiyatlarındaki düşüşle birlikte akaryakıt fiyatlarında da büyük gerileme görüldü. Benzin ve motorine yapılan büyük indirimler enflasyona olumlu katkıda bulundu. TÜİK verilerine göre, benzinin fiyatı yüzde 14,3 motorinin ise yüzde 9,9 geriledi. Böylece ulaşımdaki düşüşün akaryakıt kaynaklı olduğu ortaya çıktı. Bu dönemde bilet ücretlerinde bir gerileme ise yok.
